نستالژی ساوه -Nostalgia Saveh

نستالژی ساوه -عکسهای قدیمی ساوه
-نوستالژی تاریخ ساوه -نستالژی قومیت
های ساوه -نستالژی تمدن ساوه Saveh Saveh
nostalgia old -Ks·hay Save the date -Nvstalzhy -Nvstalzhy Ethnicity
Saveh Saveh civilization -Nstalvzhy

چکیده یا به نوعی مقاله از شهر تاریخی
ساوه باتوجه به موقعیت ساوه ونیاز شناخت
ساوه به کاربران اینترنت و حضور بنده
وظیفه خود دیدم تا تاریخچه ای از شهر
عزیزم ساوه جمع اوری کنم گرد اوری وجمع
اوری مجله تاریخی اورداپ ساوه يکي از
شهرها و مناطق باستاني بازمانده از دورة
ساساني است .تپه باستاني ساساني
آسياباد(اسيرآباد) در مجاورت شهر ,
همچنين تپه ها و محوطه هاي تاريخي
هريسان , خرم آباد , آوه و امثالهم نشانگر
قدمت اين شهر مي باشد . ساوه در روزگار
پارتيان با نام (سواکينه) يکي از منازل
مهم ميان راهي و در سده هفتم قبل ازميلاد
يکي از دژها و منازل سرزمين ماد به شمار
مي رفته است .از وضعيت ساوه در روزگار
پيش از اسلام اطلاع دقيقي در دست نيست ,
ولي از قرن دوم هجري به بعد در مورد اين
شهر اطلاعات و روايات مکتوب زيادي در
دست است . ورود حضرت معصومه (ع) به ساوه
درراه سفر به خراسان و بيماري ايشان در
ساوه نخستين رويدادي است که در تاريخ
اوايل دوران اسلامي اين شهر ذکر شده است
. رونق و‌ آباداني شهر ساوه در روزگار
سلجوقيان به اوج خود رسيد و ساوه به مرکز
سران قبايل متحد سلجوقي که لقب اتابک
داشتند , تبديل شد . از اين روزگار تا
دوره خوارزمشاهيان بسياري از وزراي
سلجوقي و خوارزمشاهي ساوجي بودند که
هريک درزمان خود در آباداني و ايجاد
بناهاي شهري آن کوشيدند . ساوه در جريان
حملة مغول در قرن هفتم هجري صدمه و آسيب
فراوان ديد , مغولان شهر را ويران کردند
و ساکنان آن را از دم تيغ گذراندند . در
دوران جانشينان هلاکو(ايلخانان) قسمت
عمده اي از خرابي هاي هجوم مغول مجدداُ
بازسازي شد . ساوه در دوران تيموريان و
آق قويونلو از غارت هاي متعدد و رقابت
هاي ميان شاهزادگان آق قويونلو صدمه
فراواني ديد . در دوران صفويه بلوکات
ساوه يکي از قلمروهاي استقرار ايلات
وابسته به نهاد حکومت صفويه (قزلباش و
شاهسون ها) گرديد. از اين رو شهر ساوه
روبه آباداني مجدد نهاد و کاروانسراها ,
راهها , مساجد و بناهاي متعدد احداث شد .
با اين حال خرابي هاي ناشي از هجوم و
حملة تيموريان , جنگ ها وکشمکش هاي زمان
آق قويونلوها به تمامي بازسازي نشد . در
روزگار زنديه با احداث بناي معروف
چهارسو , بازرگاني رونق گرفت . در دورة
قاجاريه با پايتخت شدن تهران از اهميت
ساوه کاسته شد . هم اکنون ساوه يکي از
شهرهاي آباد استان مرکزي است . جغرافياي
شهر : اين شهرستان با مساحت 8855 کيلومتر
مربع (معادل 30 درصد مساحت کل استان مرکزي
) در شمال استان مرکزي قرار گرفته است که
به اين ترتيب وسيع ترين شهرستان استان
به شمار مي آيد. شهرستان ساوه براساس
آخرين تقسيمات کشوري سال 1375 داراي 5 شهر
(ساوه، زوايه، غرق آباد ، مأمونيه،
نوبران) 4 بخش و 12 دهستان بوده است. جمعيت
اين شهرستان در سال 1375، حدود 223429 نفر
بوده، 5/17 درصد جمعيت استان را شامل
ميشود . از اين تعداد 53 درصد ساکن نقاط
شهري بوده اند. سوغات شهرستان انار و
انجير خشک و پاية اقتصاد آن را صنعت و
کشاورزي تشکيل مي دهد. منطقه ساوه به
خاطر مجاورت با کوير و ارتفاعات کم
داراي آب و هواي گرم و خشک است. ميزان
بارندگي کم و حدود 213 ميليمتر در سال مي
باشد و بيشتر بارش نيز به صورت باران
است. شهرستان ساوه را بيشتر نقاط هموار و
دشت تشکيل مي دهد. اين دشتها از جنوب شهر
ساوه شروع و تا دشت بزرگ ساوه – که
گستردگي شهرهاي غرق آباد، ساوه،
شهرصنعتي، مأمونيه و زرند است – امتداد
دارد و داراي خاکي بسيار حاصلخيز و محل
توليد بسياري از محصولات باغها و
کشاورزي است. ارتفاعات منطقه در غرب
شهرستان متمرکز بوده و در شمال غرب شهر
ساوه و غرب رازقان به حداکثر 2930 متر مي
رسد. رودخانه قره چاي که از غرب و از
استان همدان وارد شهرستان ساوه مي شود
با جهت غرب به شرق تمام شهرستان را مشورب
نموده و به خارج از شهرستان (مسيله قم)
هدايت مي شود. بر مسير همين رود است. ساکه
ساوه (الغدير) بر محل قديمي بند شاه
عباسي احداث گرديده است. از ديگر
رودخانه هاي مهم در آن، مزدکان که از
ارتفاعات غربي سرچشمه گرفته و در جنوب
شهر ساوه با قره چاي يکي مي شود از
سرشاخه ها اين رودخانه که همگي از
ارتفاعات شمال غرب سرچشمه مي گيرند. مي
توان به رودخانه هاي فصلي سامان، مسيله
و چرم اشاره داشت. به لحاظ طبيعي شهرستان
ساوه در دشتي هموار واقع شده است. شرايط
اقليمي و آب و هوايي : شهرستان ساوه
داراي اقليمي نيمه خشک با تابستانهاي
گرم و زمستانهاي کمي سرد مي باشد.اراضي
اين شهرستان بين کوهستان و بيانان واقع
شده و بلندترين ارتفاع اين شهرستان " کوه
قليچ " در بخش زرند است که 2050 متر بلندي
دارد. منابع آبي مهم: مهمترين منبع آبي
شهرستان ساوه رودخانه دائمي قره چاي
بوده و پس از آن مي توان از رودخانه هاي
مزلقان و شور را در رديفهاي بعدي قرار
داد.سدالغدير که بر روي رودخانه قره چاي
احداث شده مهمترين منبع آب زراعي منطقه
مي باشد. پوشش گياهي: شهرستان ساوه بلحاظ
پوشش گياهي جزو مراتع خوب استان مرکزي
بوده و عمده ترين گونه هاي گياهي اين
شهرستان عبارتند از : درسنه، گون،
کاروان کش، شيرين بيان، ورک، پونه ، گل
مار، داريجان ، کنگر ريواس، جاجوغ و
قاسني. پوشش جانوري: شهرستان ساوه از
لحاظ پوشش جانوري نيز داراي تنوع قابل
توجهي است.گرگ، خرگوش، شغال، آهو،
روباه، کبک، غاز، مرغابي، مار، قرقاول،
و عقاب از جمله جانوراني مي باشند که
پوشش جانوري اين شهرستان را تشکيل داده
اند. جاذبه هاي گردشگري : مسجد جامع –
مناره مسجد جامع – قله تاريخي الوير-
تپه الوير – قلعة الوير – قلعه گبري-
قلعه آردمين – بناي مسجد انقلاب (قرمز)
– کاروانسراي باغ شيخ- پل تاريخي سرحده-
امامزاده سيد اسحاق- سر ساوه (الغدير)-
غار کوه ساوه (شاپسند)- منارة مسجد سرخ-
مسجد بازار ساوه- آب انبار مسجد جامع-
تپه هاي باستاني در مأمونيه، امامزاده
پنج تن در بدچال مجموعة تپه باستاني آوه
– مقبره پيغمبر- مقبرة شاهزاده سليمان-
تپه باستاني خانقاه- و …… الف : جاذبه
هاي تاريخي : مسجد جامع ساوه: بناي مسجد
جامع در شهر ساوه يکي از آثار ارزشمند و
گنجينه اي از هنر معماري، نقاشي،
کاشيکاري و گچبري است. مناره مسجد جامع:
در گوشه شمال شرقي و بيرون از چهار
ديواري مسجد جامع ساوه، مناره اي رفيع و
تماماً از آجر ،از آثار دوره سلجوقي،
قرار دارد که قسمت پايين آن ساده و قسمت
هاي بالايي آن با نقوش آجري مزين شده
است. قلعه تاريخي الوير: روستاي الوير در
70 کيلومتري شمال غرب ساوه و در بخش خرقان
قرار گرفته است و يکي از روستاهاي
باستاني محسوب مي شود. تپه الوير: شامل
سفالهاي سطحي که مربوط به تاريخ اسلام
است. قلعه الوير: که از سنگ و خشت و
سفالهاي ساده و لعابدار تشکيل شده ، از
اين اثار چنين بر مي آيد که مربوط به
دوره هاي ساساني و اسلامي تا زمان صفويه
باشد. قلعه گبري: در 9 کيلومتري شرق الوير
و جبهه شمالي رودخانه خرقان آثار
باستاني اين تپه برروي صخره اي مستقر
شده است. قدمت سفالهاي سطحي روي اين تپه
که بعضي قرمز رنگ با نقش سياه مي باشند،
مربوط به هزاره هاي دوم و اول قبل از
ميلاد است. قلعه آردمين: اين قلعه در
روستاي آردمين واقع در 56 کيلومتري جاده
ساوه- همدان و در سه راهي غرق آباد است.
بناي مسجد انقلاب(قرمز):در ضلع شمالي
ميدان قديمي ساوه( انقلاب) واقع شده که
بخاطر تزيينات و کتيبه هاي قرمز رنگي که
در اين مسجد وجود دارد آن را مسجد قرمز
نيز مي گويند . بناي اين مسجد مشتمل بر
گنبدي ساده و آجري ، يک گلدسته ، سه
رواق، چند ايوان و يک مسجد جديد التاسيس
در مجاورت آن مي باشد.اين بنا را مربوط
به دوران سلجوقي دانسته اند. کاروانسراي
باغ شيخ: اين کاروانسرا در 6 کيلومتري
شرق ساوه يکي از آثار با ارزش اوايل دوره
قاجار به همراه مجموعه اي از آب انبار و
حسينيه ، احداث گرديده است. پل تاريخي
سرخده: بناي پل در جنوب شهرستان ساوه در
کيلومتر 13 جاده يل آباد به قزقلعه
قراردارد. مصالح به کاررفته در آن
تماماً آجر بوده با ملات ساروج و بناي آن
مربوط به دوره صفوي مي باشد. امامزاده
سيد اسحاق: بناي امامزاده سيد اسحاق در
شرق ساوه در ابتداي جاده آسفالته ساوه
به قم قرار دارد .در اين امامزاده سلطان
سيد اسحاق از نوادگان امام موسي کاظم (ع)
مدفون مي باشد. ب : جاذبه هاي طبيعي:
امکانات سد ساوه( القدير): سد ساوه در محل
قديمي بند شاه عباس در تنگه و فرقان ، 25
کيلومتري شهر ساوه و در حدود 150 کيلومتري
جنوب غربي تهران روي رودخانه قره چاي
احداث شده است. غار کوه ساوه( شا پسند):
اين غار در شمال غربي شهرستان و بالاتر
از مقبره اشمو ئيل پيغمبر واقع گرديده
است، اين غار بعلاوه مقبره اشموئيل
پيغمبر و سرشاخه هاي رودخانه مزدقان و
اقليم مناسب ، مکان مناسب گردشگاهي است.
وجه تسميه نام ساوه : براي ساوه معاني
لغوي چندي آورده اند: ساوه بر وزن، کاوه
نام پهلواني است توراني که در جنگ رستم
کشته شده او را ساوه شاه هم مي گفتند نام
شهري است معروف و مشهور در عراق عجم،
گويند درياچه اي در آن جا بود که هر سال
يک کسي را در آن غرق مي کردند تا از سيلان
ايمن مي بودند و در شب ولادت سرور کاينات
آن درياچه خشک شد. زر خالص را نيز گويند
که شکسه و ريزه ريزه شده باشد. ضمنا بايد
دانست که در زبان ساسانيان زمين به هفت
کشور تقسيم مي شده از اين قرار ارزه،
ساوه، فردوفش ، وروگرست و غيره . وجه
تسميه و پيشينه تاريخي ساوه يکی از
شهرها و مناطق باستانی بازمانده از
دوران ساسانی است که به معني خرده طلا
آمده است. تپه باستانی ساسانی آسياباد
(سير آباد) در مجاورت شهر، هم چنين تپه ها
و محوطه های تاريخی هريسان، خرم آباد،
آوه نشان گر قدمت اين است. ساوه در
روزگار پارتيان با نام «سواکينه»، يکی
از منازل مهم ميان راهی و در سده هفتم
قبل از ميلاد يکی از دژها و منازل سرزمين
ماد به شمار می رفته است. از وضعيت ساوه
در روزگار پيش از اسلام اطلاع دقيق و
مستندی در دست نيست، اما از قرن دوم هجری
به بعد در مورد اين شهر اطلاعات و روايات
مکتوب زيادی موجود می باشد. ورود حضرت
معصومه (ع) به ساوه در راه سفر خراسان و
بيماری ايشان در ساوه، نخستين رويدادی
است که در تاريخ اوايل دوران اسلامی اين
شهر ذکر شده است. به نظر می رسد که گسترش
خلافت اسلامی تا مرزهای چين، حمل و نقل
کالا، کاروان های زيارتی حجاج و آبادانی
راه ابريشم، توسعه شهر ساوه را در سده
های نخستين اسلامی فراهم آورده است.
ناحيه و شهر ساوه در روزگار ديالمه و
سلجوقيان پيوسته مقر زمستانی سلاطين
ديلمی و سلجوقی و سپاهيان آنان بوده که
معمولا ييلاق را در ناحيه خرقان و همدان
می گذرانده اند. سرای معروف ديلمان و
کوشک سلطانی ساوه اقامتگاه شاهان
سلجوقی بوده است. رونق و آبادی شهر ساوه
در روزگار سلجوقيان به اوج خود رسيد و
ساوه به مرکز سران قبايل متحد سلجوقی که
لقب اتابک داشتند، تبديل شد. از اين
روزگار تا دوره خوارزمشاهيان بسياری از
وزرای سلجوقی و خوارزمشاهی ساوجی بوده
اند که هريک در زمان خود در آبادانی و
ايجاد بناهای شهری آن کوشيدند. ساوه در
جريان حمله خانمان بر انداز مغول در قرن
هفتم هجری صدمه و آسيب فراوانی ديد.
مغولان شهر را ويران کرده و ساکنان آن را
از دم تيغ گذراندند. عماد الملک ساروجی
وزير با تدبير و دانشمند سلطان محمد و
سلطان جلال الدين خوارزمشاهی از جمله
افرادی است که در جريان حمله مغول جان
خود را از دست داد. در دروه جانشينان
هلاکو (ايلخانان) قسمت عمده ای از خرابی
های هجوم مغول مجددا بازسازی شد. در اين
دوره نيز ساوجيان هم چنان در مقامات و
مناصب ديوانی دولت ايلخانی به خدمت در
آمدند که از آن جمله می توان به خواجه
سعد الدين ساوجی وزير غازان خان، امير
نظام الدين يحيی ساوجی، خواجه ظهير
الدين ساوجی، خواجه شمس الدين ساوجی و…
اشاره کرد. ساوه در دوران تيموريان و آق
قويونلو از غارت های متعدد و رقابت های
ميان شاهزادگان آق قويونلو صدمه
فراوانی ديد. ورود ترکمانان چادر نشين و
استقرار آنان در اطراف ساوه و دستيابی
سران آن به حکومت و درگيری و رقابت داخلی
آنان، صدمه و آسيب سنگينی به اقتصاد و
نيروهای توليدی شهر وارد ساخت. در دوران
صفويه بلوکات ساوه يکی از قلمرو های
استقرار ايلات وابسته به نهاد حکومت
صفويه (قزلباش و شاهسون ها) شد. اينان در
حقيقت به مثابه قوای نظامی حکومت در
نواحی مجاور پايتخت استقرار يافتند. از
جمله ايل بيات که در دشت های ساوه و زرند
مستقر شدند و آن جا را به عنوان قلمرو
زمستانه خود برگزيد. در دوره صفويه شهر
ساوه دوباره آباد شد و کاروان‌سراها،
راه ها، رباط های ميان راهی، مساجد،
بازار سرپوشيده و بناهای متعددی در آن
احداث گرديد. با اين حال خرابی های ناشی
از هجوم و حمله تيموريان، جنگ ها و کشمش
های زمان آق قويونلو ها به تمامی
بازسازی نشد. در اواخر دوره صفويه به
ويژه در زمان حکومت شاه سلطان حسين
صفوی، ضعف حکومت مرکزی و تاخت و تاز
قبايل و ايلات، رويدادهای ناشی از جنگ
های ايران و عثمانی و فتنه افغان، آسيب
های جدی و فراوانی به رشد و توسعه شهر
وارد کرد.در روزگار زنديه با احداث بنای
معروف چهار سو، در احيای مجدد بازرگانی
ساوه کوشش شد. در فاصله پايان دوران
صفويه تا قاجاريه، شهر در تسلط حکام
وابسته به گروه های ايلی پر نفوذ ناحيه
مانند خلج ها قرار گرفت. با پايتخت شدن
تهران، اهميت ساوه کاسته شد. در حال حاضر
شهر ساوه يکی از شهرهای آباد استان
مرکزی است و توسعه صنعتی آن موجبات رشد
روز افزونی را فراهم آورده است. ساوه يکی
از شهرها و مناطق باستانی بازمانده از
دوران ساسانی است. تپه باستانی ساسانی
آسياباد (سير آباد) در مجاورت شهر، هم
چنين تپه ها و محوطه های تاريخی هريسان،
خرم آباد، آوه نشان گر قدمت اين است.
ساوه منطقه‌اي است که با نام شهرک
اسلامي در قرون اوليه اسلامي به متون
جغرافي نويسان اسلامي و ايراني راه
يافته است . ساوه يکی از شهرستان های
استان مرکزی از خاور به شهرستان تهران و
قم، از شمال به شهرستان کرج، از باختر به
بخش های خرقان و نوپران از توابع
شهرستان ساوه و از جنوب به شهرستان تفرش
محدود می‌شود. اساس اقتصاد شهرستان
ساوه بر پايه کشاورزی و دام‌داری
استوار است. سيستم کشاورزی منطقه در سال
های اخير از حالت سنتی به صورت نيمه
مکانيزه در آمده به طوری که حدود 80 درصد
درآمد مردم از راه کشاورزی و 20 درصد از
راه صنعت تامين می‌شود. صنايع دستی اين
شهرستان را قالی‌بافی، جاجيم بافی و
گيوه‌دوزی تشکيل‌مي‌دهد. باغ هاي
سرسبز و پررونق انار، قزقلعه‌ساوه،
مسجدانقلاب، مسجدجامع
ساوه،کاروان‌سراي باغ شيخ، امام‌زاده
سيد اسحاق ساوه برخي از مهم‌ترين ديدني
هاي شهرستان ساوه را تشکيل مي‌دهند.
مکان های دیدنی و تاریخی باغ هاي سرسبز و
پررونق انار، قزقلعه ساوه، مسجدانقلاب،
مسجدجامع ساوه، کاروان‌سراي باغ شيخ،
امام‌زاده سيداسحاق ساوه برخي از
مهم‌ترين ديدني‌هاي شهرستان ساوه را
تشکيل مي‌دهند. کشاورزی و دام داری اساس
اقتصاد شهرستان ساوه بر پايه کشاورزی و
دام‌داری استوار است. سيستم کشاورزی
منطقه در سال های اخير از حالت سنتی به
صورت نيمه مکانيزه در آمده به طوری که
حدود 80 درصد درآمد مردم از راه کشاورزی و
20 درصد از راه صنعت تامين می‌شود. منابع
آب جهت آبياری زمين های زراعی و باغ‌ةاي
ميوه از رودخانه قره چای و چاه های ژرف و
کاريزها تامين شده و از عمده‌ترين
فرآورده ها اين منطقه گندم، جو، تره
بار، پنبه، علوفه دامی، بنشن، ميوه های
سر درختی مانند انار، انجير، انگور،
زردآلو، گيلاس، بادام و گردو را می توان
نام برد. دام‌داری بر اساس و روش سنتی و
پرواری انجام می شود که شامل پرورش گاو،
گوسفند و طيور است که نيازهای داخلی
مردم را تامين می‌کند. صنايع دستی اين
شهرستان از قديم شامل قالی‌بافی، جاجيم
بافی و گيوه دوزی است. بازرگانی در زمينه
محصولات کشاورزی و دامی رواج دارد. عمده
ترين صادرات اين شهرستان گندم، ذرت،
بنشن، انار و انجير است. مشخصات
جغرافيايي ساوه يکی از شهرستان های
استان مرکزی از خاور به شهرستان تهران و
قم، از شمال به شهرستان کرج، از باختر به
بخش های خرقان و نوپران از توابع
شهرستان ساوه و از جنوب به شهرستان تفرش
محدود می‌شود. مرکز شهرستان از نظر
جغرافيايی در 50 درجه و 22 دقيقه ی درازای
خاوری و 35 درجه و 1 دقيقه ی پهنای شمالی و
ارتفاع 1050 متری از سطح دريا واقع شده
است. شهرستان ساوه در منطقه ای دشتی قرار
گرفته و کوه های پراکنده در اطراف آن
واقع شده اند. شهرستان ساوه از آب و هوای
معتدل و خشک برخوردار است. رودخانه قره
چای از مهم ترين رودخانه‌هاي اين
شهرستان به شمار مي‌آيد. مسيرهاي
دسترسي به اين منطقه عبارتند از : - جاده
آسفالته ساوه – تهران به درازای 130
کيلومتر - جاده آسفالته ساوه- همدان به
درازای 170 کيلومتر - جاده آسفالته ساوه –
قم به درازای 70 کيلومتر وجه تسميه و
پيشينه تاريخي ساوه يکی از شهرها و
مناطق باستانی بازمانده از دوران
ساسانی است که به معني خرده طلا آمده
است. تپه باستانی ساسانی آسياباد (سير
آباد) در مجاورت شهر، هم چنين تپه ها و
محوطه های تاريخی هريسان، خرم آباد، آوه
نشان گر قدمت اين است. ساوه در روزگار
پارتيان با نام «سواکينه»، يکی از منازل
مهم ميان راهی و در سده هفتم قبل از
ميلاد يکی از دژها و منازل سرزمين ماد به
شمار می رفته است. از وضعيت ساوه در
روزگار پيش از اسلام اطلاع دقيق و
مستندی در دست نيست، اما از قرن دوم هجری
به بعد در مورد اين شهر اطلاعات و روايات
مکتوب زيادی موجود می باشد. ورود حضرت
معصومه (ع) به ساوه در راه سفر خراسان و
بيماری ايشان در ساوه، نخستين رويدادی
است که در تاريخ اوايل دوران اسلامی اين
شهر ذکر شده است. به نظر می رسد که گسترش
خلافت اسلامی تا مرزهای چين، حمل و نقل
کالا، کاروان های زيارتی حجاج و آبادانی
راه ابريشم، توسعه شهر ساوه را در سده
های نخستين اسلامی فراهم آورده است.
ناحيه و شهر ساوه در روزگار ديالمه و
سلجوقيان پيوسته مقر زمستانی سلاطين
ديلمی و سلجوقی و سپاهيان آنان بوده که
معمولا ييلاق را در ناحيه خرقان و همدان
می گذرانده اند. سرای معروف ديلمان و
کوشک سلطانی ساوه اقامتگاه شاهان
سلجوقی بوده است. رونق و آبادی شهر ساوه
در روزگار سلجوقيان به اوج خود رسيد و
ساوه به مرکز سران قبايل متحد سلجوقی که
لقب اتابک داشتند، تبديل شد. از اين
روزگار تا دوره خوارزمشاهيان بسياری از
وزرای سلجوقی و خوارزمشاهی ساوجی بوده
اند که هريک در زمان خود در آبادانی و
ايجاد بناهای شهری آن کوشيدند. ساوه در
جريان حمله خانمان بر انداز مغول در قرن
هفتم هجری صدمه و آسيب فراوانی ديد.
مغولان شهر را ويران کرده و ساکنان آن را
از دم تيغ گذراندند. عماد الملک ساروجی
وزير با تدبير و دانشمند سلطان محمد و
سلطان جلال الدين خوارزمشاهی از جمله
افرادی است که در جريان حمله مغول جان
خود را از دست داد. در دروه جانشينان
هلاکو (ايلخانان) قسمت عمده ای از خرابی
های هجوم مغول مجددا بازسازی شد. در اين
دوره نيز ساوجيان هم چنان در مقامات و
مناصب ديوانی دولت ايلخانی به خدمت در
آمدند که از آن جمله می توان به خواجه
سعد الدين ساوجی وزير غازان خان، امير
نظام الدين يحيی ساوجی، خواجه ظهير
الدين ساوجی، خواجه شمس الدين ساوجی و…
اشاره کرد. ساوه در دوران تيموريان و آق
قويونلو از غارت های متعدد و رقابت های
ميان شاهزادگان آق قويونلو صدمه
فراوانی ديد. ورود ترکمانان چادر نشين و
استقرار آنان در اطراف ساوه و دستيابی
سران آن به حکومت و درگيری و رقابت داخلی
آنان، صدمه و آسيب سنگينی به اقتصاد و
نيروهای توليدی شهر وارد ساخت. در دوران
صفويه بلوکات ساوه يکی از قلمرو های
استقرار ايلات وابسته به نهاد حکومت
صفويه (قزلباش و شاهسون ها) شد. اينان در
حقيقت به مثابه قوای نظامی حکومت در
نواحی مجاور پايتخت استقرار يافتند. از
جمله ايل بيات که در دشت های ساوه و زرند
مستقر شدند و آن جا را به عنوان قلمرو
زمستانه خود برگزيد. در دوره صفويه شهر
ساوه دوباره آباد شد و کاروان‌سراها،
راه ها، رباط های ميان راهی، مساجد،
بازار سرپوشيده و بناهای متعددی در آن
احداث گرديد. با اين حال خرابی های ناشی
از هجوم و حمله تيموريان، جنگ ها و کشمش
های زمان آق قويونلو ها به تمامی
بازسازی نشد. در اواخر دوره صفويه به
ويژه در زمان حکومت شاه سلطان حسين
صفوی، ضعف حکومت مرکزی و تاخت و تاز
قبايل و ايلات، رويدادهای ناشی از جنگ
های ايران و عثمانی و فتنه افغان، آسيب
های جدی و فراوانی به رشد و توسعه شهر
وارد کرد.در روزگار زنديه با احداث بنای
معروف چهار سو، در احيای مجدد بازرگانی
ساوه کوشش شد. در فاصله پايان دوران
صفويه تا قاجاريه، شهر در تسلط حکام
وابسته به گروه های ايلی پر نفوذ ناحيه
مانند خلج ها قرار گرفت. با پايتخت شدن
تهران، اهميت ساوه کاسته شد. در حال حاضر
شهر ساوه يکی از شهرهای آباد استان
مرکزی است و توسعه صنعتی آن موجبات رشد
روز افزونی را فراهم آورده است. بناي
امام زاده سيداسحاق درشرق ساوه و
درابتداي جاده آسفالته ساوه به قم
قراردارد. دراين امام زده سلطان
سيداسحاق ازنوادگان امام موسي کاظم (ع)
مدفون مي باشد. بنا داراي بقعه اي برج
ماننداست و سبک ساختمان آن مانند عصر
سلجوقيان درنيمه قرن هفتم است
درعصرصفويه نقشه گنبد به صورت کنوني
درآمده است و قاعده گنبد از داخل و خارج
برج به صورت هشت ترکي درآمده است. اين
گنبدبه سبک عصرخود در آغاز ساختمان عاري
از بيوتات کنوني بوده و به مرور درعصر
صفويه ايوان ها و صحن به آن افزوده شده
دهانه بقعه شش و ارتفاع آن دوازده مترمي
باشد و داراي سه درگاه کوتاه بوده است که
درگاه جلوي آن را مسدود ساخته و به محراب
تبديل کرده اند واينک داراي دو دردرگاه
شرقي وشمالي است که جلو هريک هم ايواني
افزوده شده است. اهميت اين بنابه علت
آجرها و کاشي هاي فيروزه اي روي مقبره
است که داراي خطوط عالي است روي يک قطعه
کاشي نيزتاريخ ششصد و هفتاد و شش هجري
ديده مي شود اين بنا داراي محرابي مزين
از کاشي و گچبري با نقوش رنگي که فاقد
کتيبه است مي باشد. درميان بقعه
امامزاده ضريحي است چوبي و مشبک و درون
آن مرقدي است از پنج جهت آراسته به کاشي
هاي خشتي مربع مستطيلي که داراي ارزش
تاريخي است. بناي نامبرده شده يکي از
اماکن مقدس و مذهبي شهرستان ساوه مي
باشد. ازديگربناها و آثارباستاني
شهرستان که ابنيه تاريخي و صنعت توريسم
شهر را تشکيل مي دهد دویست و بیست و هشت
اثرباستاني را درشهرستان شناسايي يا به
ثبت رسانده و نمونه اي از آن ها را توضيح
و بقيه به اختصارعبارتنداز کاروان سراي
باغشيخ ، سدشاه عباس(سدغدير) ،
کاروانسراهاي ديگرشهرستان ، آب انبارها
، امامزاده ها و بقعه ها(بقعه
پيغمبراشموئيل) - آرامگاهها - دالان حاج
ملک – پل تاريخي سرخده - قلعه آردمين -
قيزقلعه - گنبدچهارسوق - غارکوه شاپسند
ساوه مي باشد شهرستان 10 هزار ساله ساوه
با دارا بودن ۴۰۰ اثر تاریخی ملی ثبت شده
از پتانسیل‌های لازم برای توسعه و رونق
صنعت گردشگری برخوردار است. توجه به
صنعت گردشگری که از مولفه‌های
تاثیرگذار بر رونق اقتصادی منطقه است
موجب توسعه اجتماعی و اشتغال پایدار می
شود که تحقق این مهم با برنامه‌ریزی
متولیان امر به ویژه در عرصه میراث
فرهنگی و گردشگری عملی خواهد شد. آثار بر
جاي مانده از دوران پيشين و اشياي
تاريخي ساوه، گنجينه‌اي گرانبها و
ميراثي نفيس از زندگي، آداب ورسوم وسنن
گذشتگان و چگونگي شکل گيري تاريخ اين
خطه است. به گزارش خبرنگار خبرگزاری
دانشجویان ایران(ایسنا)- منطقه مرکزی،
در آستانه فرا رسیدن سال نو و انجام
سفرهای نوروزی و از آنجا که شهرستان
ساوه به لحاظ قرار گرفتن در شاهراه
مواصلاتی کشور مسیر تردد روزانه بیش از
70 هزار خودرو بوده و از دیگر سوی از صدها
جاذبه گردشگری و اثر تاریخی برخوردار
است. مسجد جامع ساوه مسجد جامع ساوه از
جمله مساجد اولیه ایران است که ساخت و
تکمیل آن از قرون اولیه اسلام آغاز و تا
دوره قاجار ادامه داشته است و به عنوان
مجموعه ای ویژگی‌های معماری اسلامی
ایران در دوره های مختلف مورد توجه
پژوهشگران است. تاکنون تاریخ ساخت مسجد
جامع ساوه تعيين نشده، اما قديمي‌ترين
اسناد یافت‌شده، کتيبهه‌هايي است که
در قرن چهارم نوشته شده‌اند؛ پس اين
مسجد هزار سال عمر دارد. مسجد جامع ساوه
در طول تاريخ تغييرات زيادي کرده،
گنبدخانه مسجد که از قديمي‌ترين
بخش‌هاي آن است، قرن چهارم و پنجم در
ضلع جنوبي بنا شده، مناره مسجد متعلق به
قرن ششم است، ايوان غربي در قرن هشتم و
بعد از غارتگري‌هاي مغول ساخته شده و
حتي قاجاري‌ها هم دستي بر سر و روی مسجد
کشیده‌اند. بناي مسجد جامع در شهر ساوه
يکي از آثار ارزشمند و گنجينه‌اي از هنر
معماري، نقاشي، کاشيکاري و گچبري است.
خصوصيت اين بناي تاريخي ـ مذهبي، آن است
که نمودهايي از سه مقطع تاريخي (قبل از
اسلام، قرون اوليه اسلامي و دوران صفوي)
در آن ديده مي شود. اين مسجد مجلل و
باشکوه مشتمل بر يک صحن گنبد در جنوب، دو
ايوان، يک مناره، چند شبستان،
محراب‌هاي متعدد قديمي با خط کوفي و دو
محراب از دوره صفوي با خط ثلث است. از
آثار قرن ششم و عصر سلاجقه به شمار
مي‌رود و محراب آن داراي کتيبه‌هاي
متعدد عمودي و افقي است که سه جانب آن را
فراگرفته و به سوره‌های قدر و اخلاص و
جمعه گچبري متبرک شده و در ضلع غربي ميان
شبستان‌هاي اين بنا، ايوان باشکوه و
رفيعي قرار دارد و در هر جانب اين ايوان
حجره‌اي با درگاه تنگ و کوتاه نمودار
است. بر فراز مقصوره مسجد گنبدي است به
قطر 14 و ارتفاع 16 متر که ساق يا گردنه
گنبد 4 متر ارتفاع دارد و آراسته به
کاشي‌هاي زيباست. در گوشه شمال شرقي و
بيرون از چهار ديواري مسجد جامع ساوه،
منارهاي رفيع و تماماً از آجر از آثار
دوره سلجوقي قرار دارد که قسمت پايين آن
ساده و قسمت‌هاي بالايي آن با نقوش آجري
مزين شده است. از شواهد چنين برمي‌آيد
که مناره مذکور رفيع‌تر از زمان حال خود
بوده و قسمتي از آن تخريب يا ريزش کرده،
اما آنچه در حال حاضر باقي مانده
مناره‌اي است با 14 متر ارتفاع و 5/3 متر
قطر، مناره مزبور داراي پل‌هاي است
مارپيچ و حدوداً از مدخل راه پله به بالا
تزئين به نقوش متنوع و برجسته آجري است.
*بنای تاریخی چهار سوق موزه مردم شناسی
ساوه در بنای تاریخی چهار سوق ساوه از
یادگارهای دوره صفویه است که با تزئین
خاصی از آجر، سنگ، کاشی، آهک، گچ و خاک
ساخته شده است. گنبد چهار سوق که در ضلع
جنوبی مسجد انقلاب این شهر و در خیابان
سلمان ساوجی(فلاحت سابق) قرار دارد با
دهانه‌ای نزدیک به 15 متر و ارتفاعی به
همین اندازه از بیرون دارای پلان 12 ضلعی
و از داخل بنا دارای پلان مدور بوده که
شامل چهار دالان و هشت حجره است. این اثر
تاریخی در گذشته به عنوان محور اتصال
راسته اصلی و مسیر بازار بوده و در دوره
هایی نیز به عنوان تکیه جهت برگزاری
مراسم عزاداری و نیز به عنوان زورخانه
جهت انجام ورزش‌های باستانی کاربری
داشته است. موزه مردم شناسی ساوه نیز در
محل بنای تاریخی چهار سوق در سال 86
افتتاح و بیش از 100 قلم اشیای مردم شناسی
و باستان شناسی شامل لوازم فلزی، سفال،
تابلو، کاشی تزیینی و ماکت اماکن تاریخی
در این موزه به نمایش درآمده است. این
موزه همزمان با تعطیلات نوروزی و حضور
پر رونق گردشگران، با استقبال چشمگیر
مسافران نوروزی مواجه است. *مجموعه
بازار تاریخی ساوه بازار ساوه نیز از
بازارهای قدیمی است که به دوره شکوفایی
دین اسلام و مذهب تشیع علوی در دوران
حکومت صفوی مربوط است. این بازار در طی
دوران‌های متمادی بافت سنتی خود را حفظ
کرده و با گذشت ایام و گرمی داد و ستد
فعال بوده و پهنه‌ای گسترده یافته است.
این بازار دارای کوچه‌هایی تنگ و در
پاره‌ای از اماکن آن معماری سنتی قدیمی
داشته که این معماری نشان از اصالت و
قدمت دیرینه این بازار دارد. مجموعه
بازار ساوه شامل مسجد 14 معصوم، دالان
حاج ملک و تیمچه نبوی زاده با چهار گذر
است که در طول ‎ 600سال، میعادگاه آداب،
سنت‌ها، فرهنگ و تاریخ مردم بوده است.
این بازار به وسیله میدان انقلاب به دو
بخش شمالی و جنوبی تقسیم شده و بخش جنوبی
آن شامل مسجد میدان، بنای چهارسوق و
مجموعه حجره‌های اطراف مسجد است و بخش
شمالی بازار سرپوشیده ساوه را در بر
می‌گیرد که از یک راسته بازار اصلی با 12
گذر یا راسته فرعی تشکیل شده‌است. بازار
تاریخی ساوه به طول 600 متر، تحت حفاظت
اداره میراث فرهنگی شهرستان ساوه است که
در سال 78 به شماره 2526 در فهرست آثار ملی
به ثبت رسیده ‌است. *روستای تاریخی آوه
منطقه باستانی روستای آوه از توابع بخش
مرکزی ساوه این منطقه تاريخي و باستاني
در 25 کیلومتری شهر ساوه با بيش ازهفت
هزار سال قدمت به عنوان دومين کانون
تشيع در تاريخ ايران، نامیده شده است.
وجود تپه باستاني، آب انبار قديمي،
کاروانسراي صفوي و آرامگاه امامزاده
عبدالله، قدمت تاريخي اين منطقه را نشان
مي‌دهد. تپه باستاني آوه که نزديک به ‪
۳۰متر ارتفاع دارد، بقاياي برج يا
ساختماني رفيع است که در دامنه اين تپه،
خشت و آجرهاي فراواني به چشم مي‌خورد.
اين تپه، يکي از برج‌هاي ديده باني است
که سلطان محمد سلجوقي در چهار جانب جلگه
آوه ساخته بود. آوه يکي از شهرهاي مهم
دوره اسلامي و شيعه‌نشين بوده و
مشاهدات انجام شده در آخرين فصل کاوش
نشان می‌دهد در اين منطقه يک شهر ‪ ۲۲۰
هکتاري با حريم آزاد وجود دارد که تمام
شهر مذکور زير خاک مدفون است. منطقه
تاريخي آوه در دوره مغول به دلايل
نامشخصي متروک شد و پس از گذشت سال‌ها و
بر اثر عوامل جوي به صورت آوار فرو ريخت
و زير خاک رفت. از زماني که تردد
اروپاييان به ايران افزايش يافت (از
زمان ناصرالدين شاه به بعد) اين محوطه
مورد تعرض و تجاوز اشخاص سودجو و حفاران
غيرمجاز قرار گرفت. *مسجد انقلاب بناي
"مسجد انقلاب (سرخ)" از ديگر آثار کهن
ساوه است که در ضلع شمالي ميدان انقلاب
واقع شده و تزيينات و کتيبه‌هاي سرخ
رنگي در آن وجود دارد. بناي اين مسجد
مشتمل بر گنبدي ساده و آجري، يک گلدسته،
سه رواق و چند ايوان برجاي مانده از
دوران سلجوقي است. محراب زيباي مزين به
چند کتيبه گچبري شده همراه با نقاشي و
پوشش مزين به نقوش رنگين، از جلوه‌هاي
اين بناست. *کاروانسراي باغ شيخ از آثار
با ارزش اوايل قاجار، در شش کيلومتري
شرق ساوه، به همراه مجموعه اي از آب
انبار و حسينيه نيز براي بازديد مسافران
و گردشگران نوروزي آماده است. در چهار
گوشه اطراف اين کاروانسراي چهار
ايواني، چهار برج ديده باني ايجاد شده
است. *پل تاريخي سرخه ده يکي ديگراز
جاذبه هاي تاريخي ساوه است که در جنوب
اين شهرستان در کيلومتر 13 جاده يل آباد
به قزقلعه قرار دارد. مصالح به کار رفته
در بناي اين پل برجاي مانده از دوران
صفويه، شامل آجر و ساروج است. پل مذکور
داراي هشت چشمه با طاق رومي است و طول آن
70 متر و عرض آن 4/5 تا 5 متر است. ساوه
همچنین از آثار طبیعی و تاریخی نیز
بی‌بهره نیست. یخچال طبیعی روستای
اقداش بخش نوبران در ارتفاعات رشته کوه
سلسال، چشمه قیرخ قیزلو درروستای کمالو
بخش نوبران، غار ده سید واقع در شمال
روستای ده سید بخش مرکزی، غار مسلم آباد
واقع در جنوب غربی روستای مسلم آباد بخش
نوبران، مرداب لار واقع در ۳ کیلومتری
شرق روستای لار، صخره های طبیعی و زیبای
دامنه کوه تخت رستم واقع در دامنه کوه
روستای نشوه، چشمه های دره ینگه قلعه
روستای ینگه قلعه بخش نوبران، چشم انداز
بیوران واقع در شمال غربی روستای بیوران
بخش نوبران، چشمه امام‌زاده نوح (ع)
واقع در روستای بالقلو بخش نوبران،
طبیعت زیبای حاشیه رودخانه زنبر در
روستای اردمین و مراغه و سنگک تا چناقچی
بخش نوبران، کانال کوه چرخی معروف به
چهار صد ستون در دامنه کوه چرخی از
روستای ورده، دریاچه دل آب (دیلیو) در
روستای ستق از توابع بخش نوبران و طبعیت
زیبای روستای سامان بخش نوبران از
زیبایی‌های طبیعی این شهرستان است که
مسافران نوروزی را به خود می‌خواند.
حکیم تیلیم خانین حیاتی و شعرلری حاقدا
ساوه (ساوا) توضیح مهم: علیرغم جملات کلی
در ابتدای مقاله در خصوص نژاد و زبان
مردم ساوه، توضیحات داخل مقاله نتیجه
دیگری را عاید خواننده میکند. (تمامی
اسامی و مختصات فرهنگی ساوه مانند: محله
های قدیمی ساوه: گونئی محله- قوزئی محله-
یوخاری محله، غذاهای ساوه: دملمه،
بازیها، موسیقی و ... دال بر هویت ترکی
شهر و شهرستان ساوه میباشد). لذا این
مقاله بدون اعمال هیچگونه دخل و تصرفی
در وبلاگ حکیم تیلیم خان منتشر میگردد.
(تلفظ صحیح بعضی لغات ترکی در مقابل آن
لغت و در داخل پرانتز درج شده است). ساوه
شرايط قومي : اهالي اصلي مردم اين
شهرستان داراي نژاد آريايي هستند ولي
اين خطه ميزبان مهاجرت ايل هاي مختلف
ترک و کرد نژاد از قبيل شاهسون بغدادي
طايفه مستقل علمدار ، طايفه مستقل کله
کوهي ايل مغان و ايل کرد در طي سال ها
بوده است. شرايط زباني : زبان مردم ساوه
فارسي با لهجه اي محلي است ولي
روستائيان اغلب به يک گويش ترکي سخن مي
گويند در يمان زبان متداول مردم لغاتي
که منشاء مغولي و ترکي دارد نيز وجود
دارد. شرايط مذهبي : در زمان ساسانيان که
مذهب زرتشت دين رسمي ايران بود مردم
ساوه نيز زرتشتي بودند و افزون بر
پيروان زرتشت، مسيحيان نسوري و مانويان
نيز در منطقه ساوه فعاليت مذهبي داشته
اند بعد از ورود اعراب مسلمان به ايران
شهرک آوه مرکز رشد تشييع شده ساوه ايها
پيرو امام شافعي بودند در زمان حکومت
صفوي شافعي مذهبان ساوه اي تحت الشعاع
اهل تشيع قرار گرفتند و به مرور ايام
مذهب شيعه را پذيرا شدند، در حال حاضر
اکثريت مطلق جمعيت آن مسلمان شيعه مذهب
هستند. مردم نگاري : تقاط مورد بررسي در
پژوهش مردم نگاري شهرستان ساوه: شهرهاي
ساوه و مامونيه و روستاهاي آوه،
لالائين، غادم آباد، آقچه قلعه،
خانقاه، الوير، خشکرود، چناقچي عليا (
بالا). کليات دامداري گاهشماري راهها و
ارتباطات شکار طب سنتي خوراک فنون و
صنايع دستي بازيها پوشاک مشاغل ادبيات
شفاهي مسکن حمل و نقل سنتي هنرها
کشاورزي واحد هاي سنجش واندازه گيري
مراسم و آئين هاي سنتي