صنایع دستی و سوغات کرمان

صنایع دستی و سوغات
صنایع دستی کرمان اوازه جهانی داردو عبارتند از پته دوزی، فرش و قالی کرمان، منسوجات دستباف مانند ترمه، شال بافی. سوغات کرمان شامل زیره، پسته، عطر و عرقیات بافت وبردسیر، گردوی بافت، گلاب بردسیر، خرما و مرکبات همچنین حنا، داروهای گیاهی، قاووت یا قوتو و شیرینی‌های خاصی مثل کلمپه، کماج سهن، حلوا، خرما، حاج بادام و حاج پسته و مسقطی سیرجان.
*************

شال کرمان در گذشته ارزش بسیار داشته‌است به گونه‌ای که در خانه‌های ایرانی آن را به عنوان کالای سرمایه‌ای نگاه داری می‌کرده‌اند و به گاه تنگدستی آن را گرو می‌گذاشتند. شاهان قاجار به جهت پاداش یک طاقه شال کرمان هدیه می‌دادند. ارزش شال کرمان به حدی بوده که قطعات کوچک آن را می‌کشیده و می‌فروختند. در دوره صدارت میرزا تقی خان امیرکبیر از تولید آن حمایت زیادی شده به گونه‌ای که نوعی شال کرمان به بهشال امیری معروف می‌شود.

صنايع دستي كرمان آوازه جهاني دارد . صنايع دستي استان به دو صنعت خانوادگي و كارگاهي تقسيم مي شود. صنايع دستي خانوادگي مثل شال وپته و ترمه است كه به غير از پته دوزي مابقي از رونق افتاده است . صنايع دستي كارگاهي نيز شامل
قاليبافي ، جاجيم ،گليم و خورجين بافي است.
************

پته دوزي: پته نوعي سوزندوزي ايراني است كه از دوخت ريسهاي پشمي رنگين بر روي شال زمينه يا شال در طرحهاي زيبايي چون بوته، سرو و ترنج پديد مي آيد و منظره اي بديع از گل و بوته هاي رنگين را كه حاصل تلاش دختران و زنان زحمتكش كرماني است جلوه گر مي كند . پته به طور انحصاري در كرمان تهية مي شود و دوخت آن در تمام شهرستانها و روستاههاي اطراف استان به ويژه كرمان و سيرجان و رفسنجان رايج است . طرهاي زيباي آن كار طراحان ماهر است . اين طرح هاو نقشه ها كار طراحان ماهر است . اين طرح ها و نقشه ها ريشه در تمدن و فرهنگ ايراني دارند. يكي از نمونه هاي بسيار زيباي پته كه دوخت بسياربديع و بي نظيري دارد، روپوش مقبره شاه نعمت الله ولي است . تاريخ دوخت اين پته سال 1285 است . اين كار نتيجة دو سال كار مداوم 16 زن پته دوز كرماني بر پارچه اي به طول 355 سانتي متر و عرض 210 سانتي متر است.
***********

قالي كرمان: قالي كرمان از قديم زيباترين و نفيس ترين قالي ايران و دنيا به شمار مي رفته كه در سالهاي اخير تا حد زيادي از اهميت آن كاسته شده است . كرمان پشم بسيار مرغوبي براي قالي بافي دارد. نوع آن شبيه پشم خراسان و از پشم كرمانشاه قدري سبكتر و ظريفتر است . شهرت قالي كرمان بيش از هر چيز به دليل درآميزي رنگ و طرح است . در تمايز وتشخيص قالي دو عامل طرح و رنگ بسيار است. طرح و رنگ قالي كرمان يكي از نفيس ترين، زيباترين و خوش سبك ترين بافته هاي جهان به شمار مي آيد. از معروف ترين كارگاه راين و كارگاه خنامان است. گليم: بافت گليم در جوامع عشايري و روستايي تقريبآ حالت حرفه اي غير دايم و فصلي دارد. قسمت عمده اي از گليمهاي توليدي زنان عشاير جنبة خود مصرفي دارد و به صورگوناگون مانند گليم و گليمچه، جوال، خوابگاه و خورجين و غيره در زندگي روزمره آنان مورد استفاده قرار مي گيرد . بخش ديگري از توليدات آ نها نيز در مراكز داد و ستد محلي مبادله مي شود و ازاين طريق بخشي از در آمد مورد نياز خانواده را تامين مي كنند . گليمهاي ايراني انواع مختلف دارد مثل گليمچه، مسند، پلاس ، شيركي پيچ و ... شيركي پيچ نوعي گليم است كه عشاير كرمان مي بافند و از دور حالت قالي دارد. در اين نوع گليم بر خلاف انواع ديگر گليم كه در آنها پود باعث شكل گيري محصول مي شود پود نقشي در بافت ندارد و فقط تارها را به يكديگرمتصل مي كند و باعث استحكام درگيري نخ خامه با تارها مي شود. اين نوع گليم در دارستان سيرجان و بافت توليد مي شود .
**********

حصیر بافی
**********

قاليچه هاي افشار
در منطقه سيرجان قاليچه هايي موسوم به افشاري بافته مي شود که داراي معروفيت خاصي است. اين قاليچه ها توسط ايل افشار که به کرمان کوچ کرده اند بافته مي شود.
از نظر قاليبافي، ايلات افشار و روستاييان اين منطقه هر يک از ديگري چيزهايي اقتباس کرده اند و اگر رنگ ها ايلاتي است، برخي نقش ها کاملاً با طرحهاي ايلاتي متفاوت است. با اين همه چادر نشينان گره ترکي و روستائيان گره فارسي به کار مي برند. نقش ها شکستگي خاصي دارند(مانند نقش مرغي) و يا نقش ترنجي که بافتن هر يک پوشيده از نگاره هاي کوچک است. در واقع اصالت قاليچه هاي کرمان را در کارهاي ايلات افشار بايد جستجو کرد که نقشه و طرز بافت آنها وجه مشترکي از هنر مردم آذربايجان و کرمان است که به خوبي با هم آميخته شده اند.
گليم شيريکي پيچ
شيريکي پيچ نامي است که بافندگان ايلياتي و گاه روستايي کرمان به نوع خاصي از گليم مي دهند. اين نوع گليم که در اصطلاح بومي با عناوين "شيريکي پيچ" و "سوزني" نيز از آن ياد مي شود ظاهري همانند قالي دارد و بافت آن نيز درست به اندازه بافت قالي مشکل و وقت گير است.
شيريکي پيچ از جمله سوماکهاي مشهور ايران است که در مناطق عشايري و روستايي شهرهاي سيرجان، بافق و کرمان بافته مي شود.

شال بافي
شال بافي يکي از رشته هاي قديمي و اصيل صنايع دستي در "هوتک" کرمان است. معمولاً خانگي است و کارگاه در خانه قرار دارد.
عريض بافي
عريض پارچه دستباف پشمي و نسبتاً ضخيم است که برروي آن زنان پته دوز، پته دوزي انجام مي دهند. در گذشته از عريض استفاده هاي ديگري نظير کت و پالتو مي شد ولي امروزه مصرف عريض بسيار کم شده و حتي در پته دوزي نيز محدود شده است.

ساخت فرآورده هاي مسي تزئيني
ماده اوليه اين صنعت مس است که به سه صورت ورق، لوله و شمش مورد استفاده قرارمي گيرد. محصولات توليدي عبارتند از: سيني، کشکول، قنديل، تبرزين، تابلو و غيره... .
از ديگر صنايع دستي رايج در استان کرمان، بايد از ترمه بافي ذکر نام کرد که البته توليد آن حد ناچيزي بوده و تنها به چند صنعتگر هنرمند محدود مي شود.

چاقو،انبر،قندشکن:
ازجمله هنرهای دستی مهم و دارای سابقه ی کهن در راین کرمان است که در مورد مرغوبیت آن افسانه ها ساخته شده و نوع خوب آن می تواند یادگاری و سوغات مناسبی باشد.

خوراکی هایی چون پسته ، قاووت ، کماچ سهن ، سمنو ، کلمپه و خرمای بم از سوغاتی های این استان به شمار می روند.علاوه بر این اهل هنر می توانند از انواع پته ، قالی ، گلیم ، شیریکی پیچ ، کارهای قلمزنی ، ظروف مسی آن بهره ببرند. در جوار این مقوله های متنوع ، باید از داروها و گیاهان دارویی چون زیره ، حنا ، سدر و کتیرا نام برد.

کلمپه :ازجمله شیرینی های معروف و مطلوب کرمان کلمپه است که با خرما ، آرد وکمی روغن و بعضا افزودن گردو وگیاهان معطر درست می شود .در برخی موارد از روغن محلی و زعفران نیز در طبخ آن استفاده می شود .نوع برشته آن مرغوب تر است. از جمله مشخصات کلمپه و سایر شیرینی های سنتی کرمان ، کم ضرر و حتی می توان گفت بی ضرر بودن آن است زیرا اکثرا کم شیرینی و شهد آن معمولا خرما است.

کماچ سهن : شیرینی دیگری است که سرشار از انرژی و بسیار مقوی است و از جوانه گندم ، خرما ، مغز گردو ، ادویه های مخصوص و کمی روغن تهیه می شود.

حنا : حنا از جمله سوغات کرمان است که معمولاً به عنوان دارو و رنگ مورد استفاده قرار می گیرد.نرماشیر یکی از نواحی مهم تولید حنا در ایران است.

پسته : رفسنجان رتبه اول تولید و صادرات پسته ایران را دارد. انواع پسته کرمان عبارتند از : اوحدی ، فندقی ، کله قوجی یا احمد آقایی ، سبز پسته ، سفید پسته ، شستی واحدی، بادامی ، کدویی ، کرمانی ، رباطی ، راوری ، قرمز ، ممتاز ، ابراهیمی ، اکبری ، امیری ، پاکزاد

زیره : ازجمله مهم ترین و ارزشمند ترین سوغات کرمان ، زیره سیاه کوهی است که عطر آن فضا را پر میکند و با افزودن آن به پلو و سایر خوراکی ها مانند پنیر و/// می توان از خواص عدیده و دارویی آن استفاده کرد/ زیره کرمان آنقدر معروف است که در باره آن افسانه ها و ضرب المثل ها ساخته شده از جمله اینکه "زیره به کرمان می برد " این ماده ی گیاهی امروز در چرخه ی دارویی کشور قرار گرفته است /

قوتو :این خوراکی خوشمزه و بی نیاز از تعریف و بیان قوت آن ، ازجمله سوغاتی هایی است که کمتر مسافر و گردشگری بدون خرید آن شهر مارا ترک می کند.
قوتو از آسیاب گیاهان مفیدی چون شاهدانه ، خرفه ، کنف، بذر کتان ، موردانه ،و... به دست می آید و از جمله واجبات پذیرایی کرمانی ها بخصوص در مراسم تولد نوزاد است.
انواع دیگری از همین نوع تنقلات مانند قهوه ، نخود، پسته ای ، نارگیلی و... وجود دارد که نیز خوشمزه و مقوی است.
لازم به یادآوری است که هموطنان مسافر این خوراکی را به نام قاووت می شناسند این واژه ترکی است و از زمان ترکان غز در ادبیات کرمانی جای گرفته.
علت دوگانگی این واژه آن است که ترک ها گاه قاووت را بدون الف و قووت وی نوشتند.از انجا که بیان این کلمه دشوار و سنگین بود کرمانی ها با جابجا کردن یک او از آن واژه زیبا و با مسمی به نام قوتو ساختند .

کتیرا : این صمغ گیاهی که به زبان انگلیسی نامیده می شود ، گونه های مختلفی دارد که به صورت درختچه یا گیاهان علفی چند ساله در ایران به طور کلی آنها را گون می نامند.در متون طب سنتی این گیاهان با نام های عربی «محلب العقاب» و «اصابع الغروس» معرفی شده اند.

خرما :
خرما از محصولات غذایی بسیار مقوی و مفید است.به استناد اشارات تاریخی ، خرما دست کم از حدود ۴۰۰۰ سال پیش مورد مصرف انسان قرار می گرفته است.
نخل خرما در نقاط متعددی از استان کرمان به عمل می آید تنه بلند و برگ های پهن نخل در اکثر نقاط این منطقه به چشم می خورد.معروف ترین خرمای کرمان در بم و پس از آن در شهداد به دست می آید.
صرفنظر از بهترین انواع قند بی ضرر ، مفید و مورد نیاز بدن انسان که به وفور در خرما یافت می شود ، این محصول کشاورزی سرشار از سلولز ، آهن ، ویتامین آ وویتامین ب ، فسفر ، کلسیم ، منگنز و مواد معدنی فراوان است
مردم کرمان معتقدند که خرما انسان را از ابتلا به برخی از انواع سرطان مصونیت می بخشد.
۱۲ درصد از نخلستان های ایران در کرمان قراردارند در کرمان انواع خرما برای مصارف مختلف به دست می آید که معروفترین آنها خرمای مضافتی و خرمای بزمانی است. خرما را بصورت تازه یا خشک شده مصرف میکنند. رطب تازه مضافتی با رنگ قهوه ای و پوست لطیف از خوش خوراک ترین خرماهای بدست آمده در جهان است که مطلوبیت بین المللی دارد.