مشاهیر خرم‌آباد

جلوه هایی از فرهنگ مردم لرستان

دیار پربار لرستان که در آغوش اقلیم سازگار محدوده میانی جبال زاگرس غنوده است، به دلیل طبیعت ناهموار، کوهستانی، و صعب العبور همواره یکی از گاهواره های پناهگاهی نیز بشمار می آمده است. از این روی تجلیات گونه گون فرهنگی مردمان این خطه برخاسته هایی از این دیرینگی بشمار آمده و بگونه ای ترجمان سننی فطری و آباء و اجدادی اند.

مهمترین مراسم در لرستان، آداب و سنن مربوط به عروسی (سور) و عزا (سوگ یا پُرس) است. بسیاری از سنتهای برجسته و عمیقاً معنا دار در این مراسم تجلی می یابد.

مراسم عروسی (سور) بعد از مقدماتی شامل: نشان کردن، سنجش (سِرژَ)، خواستگاری (کیخائی)، نامزدی (دیاری، دسگیرونی) و حنابندان در میان نوای شور انگیز سرنا (ساز) و دهل، یا کمانچه (تال) و تنبک برپا می شود. پیر و جوان، زن و مرد، دست در دست هم، حلقه زنان و هماهنگ با نوازندگان بومی، در پی رقاصی کارآزموده (سرچوپی)، که پیشاپیش آنها هنرنمایی می کند، به شادی و پای کوبی می پردازند.

رقاصان (بازِنه ها) معمولاً رقص (بازی) را با آهنگی سنگین و کند آغاز، و سپس هم آوا با آهنگ های تند شانه شکی، دو پا و سه پا، شوری تحسین انگیز برپا می کنند که هر تماشاگری را مجذوب می سازد.

رقص چوب (چوبازی) از بازی های نمایشی است که در مراسم لرهای بختیاری اجرا می شود. همسرایی آواهای زنگ زنگه، بالابرز، بِزِرّان به گویش لکی، هیوله، کُچکِله شیرازی، دوواتونه و سیت بیارم به گویش لری بر نشاط مراسم می افزاید.

مراسم عزا (سوگ یا پُرس) باشیون زنان و آوای حزن انگیز سُرنا و دُهل آغاز می شود. لرهای بختیاری در کنار مزرعه یا خانه متوفی سکویی سنگ چین (کوشک) برپا کرده و مراسم (تازِ) را برگزار می کنند. توشمال ها (نوازندگان بومی) در کنار یا بالای (کوشک)، مقام چپی و دنگ دال می نوازند و زنان سوگوار در حسرت عزیز از دست رفته (سِرو) می خوانند.

همسرایی پرسوز و گداز زنان با آوای غم انگیز مویه (مور) در دیگر جاهای لرستان، سیمایی از زنان سوگوار شاهنامه را تداعی می کند. کُتَل کردن اسب (تزیین اسب) در مرگ بزرگان، قربانی نمودن گوسفند پیشاپیش جنازه، رقص دسته جمعی رّا رّا و همسرایی ابیاتی شیوا و آهنگین توسط مردان، از جمله مراسمی بود که در گذشته، در میان بیشتر طویف لر اجرا می شد.

بزم در لرستان با سردادن الحان قطار، اَریسانه (علیدوستی)، میرنوروزی، ساری خوانی بر پا می شود. و ترنم تنبور یا کمانچه، و بلور یا نی، بر گیرایی نی می افزاید.

رزم پیش از این با آهنگ جنگ (جنگ رّا) شروع می شد، و آهنگ (سوار هووه) برای پایمردی و بازگشت مجدد سوارکاران در حین جنگ و گریز نواخته می شده است.

جشن یاران یکی دیگر از جشن های معروف پیروان یارسان اهل حق نورآباد و بلوران کوهدشت است. این جشن مقارن آغاز دیماه همراه آداب خاص، با طنین آوای گرم تنبور (تمیره) و آواز کلام خوان (کلام وش) در جم خانه برپا می شود.

ادبیات شفاهی قبایل لر چون دیگر سنن آنان با موسیقی همزاد است. و در کار و زندگی روزمرۀ آنان حضوری پایدار، زنده و نیرومند دارد.

لاوَه لاوَه (لایی لایی) ملایم ترین و محبت آمیزترین لحنی است که خواب شیرین را بر چشم نوباوگان جاری می سازد. بسیاری از کارهای دیگر نیز با رعایت (مِقوم یا رّا) که آهنگ مناسب آن کار است انجام می شود.

برزیگری (شخم زنی، بذرپاشی، درو) و مخصوصا خرمن کوبی (هوله)، سوار کاری، شیردوشی، مشک زنی، برنج کوبی، کوچ و ... هر یک با نوایی دلچسب و با ابیاتی دل انگیز که سرودۀ دلسوختگان گمنام است همراه است.

مهمان نوازی ساکنین دیرپای زاگرس شهرۀ آفاق، و به پیروی از این آموزه های تاریخی، غریب نوازی قوم لر در طول تاریخ زندگی زبانزد خاص و عام است. پذیرایی گرم از مهمان از سنتهای ستودنی و بسیار پسندیده قبایل لر است. برخورد دوستانه و بی آلایش با هر تازه وارد، نزد این مردم از ارزشهای پروردنی و پایدار زندگی شمرده می شود. در فرهنگ مردم این دیار میهمان برکت خانه است. میهمان نوازان و سخاوتمندان در ادبیات مردم لرستان با واژگان وزینی چون (کلانتر)، (کیمن)، (سفره سینه)، و گاه (کیقباد) - که پیش از این شهریاری کوه نشینی بلند نظر بوده است- وصف و نامیده می شوند.

همچنین تاکید بر حفظ نسل اندر نسل این ارزش، و تداوم این ویژگی والا در ادبیات بومی جلوه هایی بس برجسته و جایگاهی بسیار شایسته یافته است:

((تَک دای وَسِتون لامَردانَ وَ چوُ نوُر مَواروُ وَ میهمانَ وَ))

((به ستون سیاه چادر در جایگاه مردان تکیه زده بود - و چون هاله ای گرم و روشنایی بخش از نور بر میهمانان می بارید))