مشاهیر گناباد

مشاهیر شهرستان گناباد:
- ابوالفتح جنابذی :
یکی از دانشمندان ، شعرا و اطبای گناباد ابوالفتح جنابذی بود که از اطبای عهد شاه اسماعیل صفوی به شمار می رود طبع موزون داشت در سال(932 ه . ق) درگذشت.
- شیخ بهلول گنابادی :
حاج شیخ محمد تقی فرزند حاج شیخ نظام الدین بیلندی از علما و روحانیون معاصر گناباد که در واقعه مبارزه با سیاست کشف حجاب رضاخان نقش فعالی را ایفا کرد . او در سال 1314 خورشیدی در مسجد گوهرشاد مشهد منبر رفت و مردم را به مخالفت و قیام علیه حکومت وقت و سیاستهای ضد اسلامی رضا شاه تحریک و تشویق نمود و در تعاقب آن جزئیات از سوی مقامات امنیتی رژیم تحت پیگرد قرار گرفت و مدتی به افغانستان رفت و به دلیل همکاری حکومت افغانستان با حکومت پهلوی سالهای زیادی را در زندان افغانستان گذراند و مدتی در مصر و سایر کشورهای غربی سپری نمود و مقارن انقلاب اسلامی به وطن خود بازگشت و تا پایان عمر با کهولت سن در برنامه های مختلف تبلیغی و سیاسی شرکت می کرد .وی در سال ۱۳۸۴ هجری شمسی در گذشت.روحش شاد و یادش گرامی.

- ملامظفر منجم :
ملامظفر اهل گناباد و از بزرگترین دانشمندان علم نجوم و هیئت ریاضی بود و در سایر علوم حکمت قدیم نیز تبحر داشته است وی معاصر با شاه عباس بزرگ صفوی و از منجمین دربار وی بوده است تاریخ وفاتش معلوم نیست ولی در 1030 که سال وفات شیخ بهائی است حیات داشته زیرا به طوری که در زندگانی شاه عباس اول می نویسند : 1030 ملا مظفر از احوال کوکب و ضعف حال مشتری و بودن مریخ در برج عقرب استنباط کرد که یکی از علمای بزرگ زمان خواهد مرد و شکستی به مذهب وارد خواهد شد و خبر مرگ شیخ بهاالدین عاملی را داد .
- ابومنصور ریابی:
ابومنصور از وزرای طغرل بن میکائیل بن سلجوقی موسس دولت سلجوقیان بوده است که از سال چهارصدوبیست و نه هجری تا سال چهار صد پنجاه و پنج سلطنت کرد . مولف کتاب بجیره ( نقاش استرآبادی ) در بیان حالات وزرا سلاجقه بن ارسلان که آخرین ملوک سلجوقی است می نویسد : در سنه تسع و ثمانین و خمسمانه و 589 به سلطنت نشست و وزارت را به خواجه منصور ریابی ارزانی داشت . او مردی بود کافی و خدا ترس یکی از عادت حمیده او آن بود که هر بامداد فرض بگذاری (نماز می خواند )
- محمد پروین :
محمد پروین که شهرت گنابادی را از عشقی که به زادگاه خود می ورزید بدان می افزود سال ولادتش 1282 خورشیدی در شهر کاخک بود . خاندان او از روحانیون صاحب امتیاز منطقه بودند . او مقدمات علوم را ازپدر و در مکتبخانه فرا گرفت و از آن پس برای کسب دانش به مدرسه حبیبیه فردوس (تون) و از آنجا به مدرسه ای در قاین رفت . در پانزده سالگی در حجره ای در مدسه فاضل خوان مشهد مشغول به تحصیل در سال 1322 به نمایندگی مردم سبزوار به مجلس شورای ملی رفت و پس از پایان دوران نمایندگی مجددا کار تدریس را درپیش گرفت وی در تنظیم لغت نامه با مرحوم دهخدا همکاری نمود و از بنیانهای اساسی سازمان لغت نامه شد . آخرین فعالیت آن مرحوم همکاری با بنیاد فرهنگ ایران در تدوین فرهنگ تاریخی زبان فارسی بوده است . سرانجام ایشان در سن 75 سالگی به سال 1357 خورشیدی به سرای باقی شتاف . استاد پروین گنابادی در زمینه ترجمه و تألیف ، آثار متعددی از خود به جای گذارده است که به تعدادی از آنها اشاره می گردد :
راهنمای مطالعه ف ترجمه مقدمه ابن خ0لدون ، گزیده مشترک یاقوت حموی تصحیح مطالعه تاریخ بلعمی برگزیده ترجمه تفسیر طبری ، بازیهای محلی گناباد و ....
- حاج سید محمد عرب بجستانی :
یکی از علما و معاریف خطه گناباد حاج سید محمد عرب بوده که از توابع عربستان (احسا) و از علمای شیعه بوده و نسبتش به احمد بن علی بن محمد باقر می رسد و در قرن دوازدهم هجری زندگی می کرد . در جوانی به قصد زیارت مشهد مقدس از طریق خلیج فارس و بندعباس و شیراز و یزد و طبس حرکت نموده و از فخرآباد بجستان که در آن موقع سه راه طبس مشهد بوده عبور نموده و پس از برگشت از مشهد مقدس جهت زراعت در فخرآباد سکونت گزیده و نصف آن را خریداری نمود . فرزندانش سید هاشم و سید محمود و حاج سید ابراهیم نیز از علمای زمان خود در آنجا بودند و سید هاشم نماز جمعه می خواند و به واسطه کمال وثوقی که داشتند گاهی از اوقات بعضی از مردم از بجستان برای شرکت در نماز جمعه به فخرآباد می رفتند .
- سیاح کلاتی :
از محدثین ، وعاظ و شعرای مهم و مشهور گناباد مرحوم شیخ سیاح کلاتی فرزند رجبعلی متخلص به سیاح بود که در سال 1193 قمری در کلات از قرای براکوه که در شاهنامه نیز از آن یاد شده متولد گردید . جهت تحصیل ابتدا به مشهد سپس به تهران و از آنجا به غرب ایران و عراق عرب حرکت کرد در راه قزوین گرفتار راهزنان شد و و در یکی از شبهای محرم پس پس از گریه زیاد به خواب رفت و یکی از ائمه به خوابش آمد و سه خواسته او را برآورده کرد .
همیشه شکر خداوند می کرد . مرحوم سیاح به هر جایی می رفت از منبر و وعظ او استقبال می شد و سفرهای زیادی به مشهد ، اصفهان ، تهران و عراق و دیگر بلاد نمود بطوریکه در تمام ایران معروف شد و کمتر واعظی در شهرت به پای او می رسید و اشعار خوبی در مدح و مرثیه اهل بیت نیز سروده است .
سیاح در سال 1253 در حدود هفتاد سالگی در کلات فوت نمود و از او چندین فرزند اناث و ذکور که همگی اهل منبر و وعظ و علم بودند بجای مانده است . روحش شاد یادش گرامی .
- سید زین العابدین گنابادی :
سید زین العابدین گنابادی ملقب به عزالدوله پسر سید نظام الدین محمد بود که در کتاب مجمل فصیحی الدین احمد (777 تا 849) و کتاب لطایف الطوائف تألیف علی بن حسین کاشفی (متوفی 939 ه . ق) ذکری از او رفته است مولف کتاب مجمل فصیحی می نویسد :
(( ولادتش در سال 766 اتفاق افتاد و در آنجا به نام مرتضی اعظم سید زین العابدین می نویسد )) سید زین العابدین گنابادی از وزرای مقرب امیر تیمور گورکانی نیز بوده است .
- حاج سید علی بجستانی
ایشان از شاگردان مورد اعتماد مرحوم آیت ا.. حاج میرزا حسن شیرازی بوده است و در محل خود خدماتی از حیث امور دینی به مردم نموده و در امر به معروف و نهی از منکر جدیت زیادی داشتند و منبر رفته و دوستان و علاقه مندان زیادی پیدا کرده بود وی فرزندان زیادی داشت که بیشتر آنها از علما بوده و مهمتر از همه آنها سید هادی حائری بجستانی ساکن کربلا بوده که از علما درجه اول بلکه بطوریکه مسموع شده از مراجع تقلید به شمار می رفته .
- میرزا شفیع منجم باشی:
دومین فرزند ملا مظفر شفیع بود که پس از کور شدن برادرش منجم باشی دربار گردید و تا زمان شاه عباس ثانی این سمت را داشت شاه عباس ثانی فرزند شاه صفی و نبیره شاه عباس بزرگ بود و از پادشاهان کافی و مدرسه نجومیه محسوب می شد وی نسبت به برادرش میرزا شفیع و برادرش محمد تقی و فرزند محمد تقی ، محمدرضا کمال رافت داشت .
- ابوبکر عبدالغفار :
یکی از محدثین و فقهای گناباد ابوبکر عبدالغفار بن محمد بن حسین بن علی بن شیرویه است که شرح حال او نیز در معجم البلدان ذکر شده و می نویسد : شیخ محمد صالح ثقه نبیل عفیف بود و ابتدا تجارت می کرد . تا از پیری خانه نشین شد و برکتی یافت که پس از آن نیز حدود چهل سال تمام روایت حدیث می نمود و اهل علم از او حدیث ها شنیدند و کوچکترین سهوی از سهوهای سایر شیوخ را نداشت و تا پایان عمر گوش و چشم و عقلش پای برجا بود و تنها قوه بینایی او قدری ضعف پیدا کرد . از اساتید اصفهان و نیشابور استماع حدیث می نمود و جماعتی از شیوخ از او حدیث شنیدند و پیش از او هم مردند . تولدش در سال 414 و وفاتش در ماه ذی الحجه سال 510 بود .

آداب و رسوم محلی شهرستان گناباد:

به عقیده گنابادیها ازدواج تنها یک وظیفه طبیعی و اجتماعی نیست بلکه یک وظیفه دینی و مذهبی نیز هست وقتی پسر به سن بلوغ رسید و امکانات شغلی و اجتماعی او اجازه داد طبق احکام قرآن و شریعت اسلام باید ازدواج نماید .
برای خواستگاری مادر داماد و چند تن از زنان جا افتاده و نسبتا مسن که با داماد خویشی و قرابت نزدیک داشته باشند به خانه عروس می روند . داماد باید لوازمی را برای عروس و خانواده او خریداری کند از جمله آینه یک جفت شمعدان یا لاله یک انگشتر لباس سر عقد یک جفت کفش برای عروس چند جفت برای مادر وخواهر عروس و وابستگان نزدیک او همراه چند خوانچه شیرینی و … به هنگام نزدیک شدن مجلس جشن عروسی چند کله قند و چند بسته چای و چندین قالب صابون ، تعدادی کیسه حنا ، چند متر پارچه ، برنج و روغن و … را نیز به خانه عروس می برند و خانواده عروس هم متقابلا یک قواره پیراهن فاستونی برای داماد در صورت استطاعت یک قواره فاستونی برای پدر داماد و یک قواره پیراهن و یک جفت جوراب و یک روسری یا چارقد یا پارچه چادری برای مادر داماد به خانه داماد می فرستند .
از مراسم جالب در تولد نوزاد مراسم شب ششم تولداو است که از مهمترین و پرهیجان ترین شبهاست در این شب عده ای از خویشاوندان زائو از زن و مرد دور تادور اتاق می نشینند و تا ساعتها بچه را دست به دست می کنند و شعر و دعا می خوانند و در برخی مجالس کف می زنند یعنی یک ریشه گیاه مخصوص (بیخ) را پس از جوشاندن همراه مقداری سفیده تخم مرغ و کمی شیره انگور در ظروفی قرار می دهند و این مخلوط را به نوبت مهمانان هم می زنند تا خوب کف نماید و ماده ای شیرین به دست آید .
بچه بچه ماه بچه خدانگهداری بچه
هرکه خورده نون بچه دعا کنه جون بچه

مراسم عزاداری و سوگواری
هنگامی که فردی را دار فانی وداع می گوید و به سرای باقی می شتابد مراسم خاصی از جمله غسل ، کفن ، و مراسم تعزیه و سوگواری برایش ترتیب داده می شود که با بسیاری از مراسم مرسوم در خراسان و ایران شباهت دارد . پس از پایان مراسم تدفین تشییع کنندگان به محل مسکونی میت می آیند و صاحبان عزا را تسلیت می گویند و پس از مرگ برای میت چندین مجلس سوگواری در مسجد شهر یا آبادی ترتیب می دهند و خویشان و دوستان میت به مجلس سوگواری آمده با خواندن سوره فاتحه الکتاب برای روح مرده طلب مغفرت می کنند و با گفتن جملاتی نظیر تسلیت عرض می کنم خداوند رحمت کند و … به بازماندگان وی سر سلامتی می دهند

محرم در گناباد :
از آنجائیکه مردم گناباد از دیرباز دارای اعتقادات راسخی در ارتباط با مسائل دینی و خصوصا احترام به اهل بیت علیهم السلام بوده اند در ماههای محرم و صفر با برگزایر مراسم مختلف عزاداری می پردازند از جمله راه انداختن دستجات سینه زنی و مراسم شبیه خوانی و نخل گردانی که باشور هیجان خاصی انجام می شود از قدیم الایم مردم گناباد در ماههای محرم و صبر در مساجد مختلف شهر و روستا تجمع می کنند و از روز ششم محرم در دسته های سینه زنی و زنجیر زنی در پایان مجالس به سوگواری حاضر و به نوحه خوانی و سینه زنی می پردازند

اعیاد و جشنها
در گناباد از دورانهای گذشته به هنگام عید نوروز یا سایر اعیاد مذهبی و ملی مردم به دید و بازدید می پرداختند از جمله این اعیاد قدیمی جشن سده است که از قدیم در آبادی ماراندیز گناباد برگزار می شده است . در گذشته هنگام عید نوروز علاوه بر مراسم رایج در نقاط مختلف خراسان در آبادی بیمرغ گناباد رسم خاصی انجام می شده است .

بازیهای محلی
در گناباد از گذشته های بسیار دور چندین بازی رایج بوده که نوجوانان و بچه ها ایام فراغت خود را با سرگرم شدن به آنها می گذرانیده اند که هم اکنون تعدادی از آنها در منطقه رایج است از جمله بازیهای لپربازی ، چچل چچل ، قایم موشک ، خانه نشان (سری چند مرد و چند زن) عمو زنجیرباف و…